قلب تپنده آموزش
اميرعباس ميرزاخاني
در سال 1994 ميلادي سازمان علمي-فرهنگي سازمان ملل (UNESCO) با همكاري چند سازمان جهاني ديگر از جمله سازمان جهاني كار (ILO) و آموزش جهاني (EI) و به پيشنهاد فدريكو مايور مديركل وقت سازمان، روز پنجم اكتبر -برابر با 13 مهر- را به عنوان روز جهاني معلم تعيين مي‌كنند و به همين مناسبت هر سال در اين روز برنامه‌هاي ويژه‌اي در گراميداشت و پاسداشت معلم و حرفه معلمي در سراسر جهان برگزار مي‌شود. همچنين يونسكو با همكاري نهادهاي آموزشي در سراسر جهان براي توجه بيشتر جهانيان به مسائل و مشكلات حرفه معلمي هر سال شعارهايي را به فراخور اين روز تعيين مي‌كند. اين شعارها معمولا به گونه‌اي برگزيده مي‌شوند كه مساله‌اي فراگير درباره اين حرفه را به چالش مي‌كشند. امسال شعار روز جهاني معلم را «معلمان قلب تپنده بازيابي آموزش» انتخاب شده و اين در حالي است كه معلمان ايران بيش از سال‌هاي گذشته با مسائل و مشكلات فراوان ناشي از وضعيت كنوني كشور و همچنين بحران معيشت و بالا رفتن خط فقر مواجه هستند و فشارهاي اقتصادي و تنگناهاي معيشتي آنها را از نظر ذهني و رواني و جسمي براي ايفاي نقش موثر معلمي بي‌انگيزه و ناتوان كرده است. اين شرايط موجب شده تا آسيب‌ديدگان از آن در وهله نخست دانش‌آموزان و سپس اعضاي خانواده بزرگ فرهنگيان و ديگر اركان جامعه باشند. معلمان در شرايط بحراني كشور كه مردم در ابعاد مختلف اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي در سختي و تنگناي معيشت قرار دارند رنج‌ها و مشقت‌هاي مضاعفي را نيز متحمل شده‌اند و نه تنها تهيه نيازهايي از قبيل مسكن براي‌شان رويايي و غيرقابل تحقق است، بلكه حتي تامين هزينه‌هاي روزمره نيز از توان آنها خارج است و آنها را به افرادي نااميد و افسرده تبديل كرده است كه در مواجهه با كودكان و نوجوانان تاثيرات منفي روحي و رواني به‌جاي خواهند گذاشت. هر سال روز جهاني معلم به نقش حياتي معلمان در رسيدن به آموزش باكيفيت به عنوان مهم‌ترين ركن آموزش مي‌پردازد. امسال با وجودِ چالش‌هاي پيشِ روي معلمان در بحبوحه بحران كوويد۱۹ اهميت اين موضوع بيشتر هم شده است.
همان‌طور كه اين پاندمي كرونا نشان مي‌دهد، معلمان سهم عمده‌اي در تضمين تداوم يادگيري و حمايت از سلامت ذهن و جسم دانش‌آموزان دارند و يونسكو نيز با درك اين واقعيت به انتخاب اين شعار براي روز جهاني معلم سال 2021 اقدام كرده است.با انتشار وسيع و گسترده اين ويروس منحوس در دنيا و عوارض پاندمي آن در دو سال اخير، تقريبا بيش از 1.5 ميليارد دانش‌آموز و به عبارتي بيش از ۹۰درصد كل جمعيت دانش‌آموزان ثبت‌نامي در مدارسِ دنيا، تعطيل شده است و اين رويداد روي كارحرفه‌اي بيش از ۶5 ميليون معلم تاثير گذاشته، به گونه‌اي كه عدم آموزش حضوري و آسيب‌هاي آموزش مجازي، نقاط ضعف نظام‌هاي آموزشي جهان را بيش از پيش عيان كرده است و آثار مترتب بر اين شيوه تاثير مخربي بر جوامع مختلف داشته و رشد بي‌عدالتي‌ها را تشديد كرده است. معلمان به عنوان راهبران آموزش و به تعبير سازمان يونسكو «قلب تپنده آموزش» با هدف جلوگيري از اين آسيب‌هاي اجتماعي، اقتصادي و سياسي جهان مبتني بر بازيابي شكل و شيوه آموزش براساس محدوديت‌هاي ناشي از بحران كرونا دست به نوآوري‌هاي بزرگي زدند و با شعار «مدرسه تعطيل است ولي آموزش تعطيل نمي‌شود» موضوع آموزش را در بستر اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي پيگيري كردند و در اين مسير تلاش بر اين بود تا هيچ دانش‌آموزي از آموزش باز‌نماند. در سراسر جهان، معلمان فردي و گروهي تلاش كردند تا راه‌حل‌هايي بيابند و محيط‌هاي يادگيري جديدي براي دانش‌آموزان‌شان پيدا كنند تا كاري كنند كه آموزش ادامه يابد و در حال حاضر هم كه واكسيناسيون با سرعت بيشتري در جريان است؛ نقش معلمان در حمايت از دولت‌ها براي اجراي بازگشايي مدارس و ارايه مشاوره تخصصي به دانش‌آموزان بسيار حائزاهميت است. با رشد سريع تكنولوژي‌هاي نوين و وابستگي ابزارهاي قدرت به اين نوع فناوري‌ها و همچنين تغيير مولفه امنيت از سيستم‌هاي سنتي معطوف به تجهيزات جنگي به امنيت سايبر و اهميت آموزش‌هاي ديجيتال و تاثير آن در اقتصاد كشورها باعث شده تا موضوع آينده‌نگري مقوله آموزش را فراتر از پاندمي كرونا در سال 2019 مورد بررسي و بازنگري قرار دهيم و لازم است تا انعطاف‌پذيري نظام آموزشي‌مان را افزايش دهيم تا بتوانيم سريع و موثر به اين نوع بحران و ديگر بحران‌هاي مشابه كه بعضا مي‌تواند امنيتي تلقي شود، واكنش مناسب نشان دهيم و اين به معناي حمايت اقتصادي و مالي از آموزش و پرورش در جهت سرمايه‌گذاري بر تربيت معلم باكيفيت و توانمند و كارآمد به عنوان قلب تپنده آموزش در بدو ورود به نظام تعليم و تربيت و تداوم برنامه‌هاي ارتقاي حرفه‌اي معلمان موجود است. بدون شك بي‌توجهي به موارد فوق و عدم اقدام اضطراري در افزايش سرمايه‌گذاري در بحث آموزش ممكن است به فاجعه جبران‌ناپذيري در يادگيري و بازتوليد پديده بيسوادي در جوامع تبديل شود كه در اين صورت براي جبران خسارت ايجاد شده بايد هزينه‌هاي هنگفتي درنظر گرفت. همچنين لازم است براي تربيت نيروي كار انعطاف‌پذير تعليم و تربيت در دوران بحران، تمام معلمان به مهارت‌هاي آموزش در بستر اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي و شيوه آموزش تلفيقي مجهز شوند و در اين زمينه دولت‌ها در ايجاد و فراهم كردن و دسترسي عادلانه همه دانش‌آموزان به ابزارهاي هوشمند و زيرساخت‌هاي ديجيتال در همه نقاط كشور براي تحقق شعار اعلامي يونسكو در سال 2021 نقش تعيين‌كننده‌اي دارند.